Dikke rookwolken hangen in het kleine hutje, gemaakt van bamboe en met een dak van bladeren. Tabaksboer Yuniel heeft ons zojuist een demonstratie sigaren rollen gegeven en hij heeft zijn bolknak aangestoken met een brandend houtje. We zijn halverwege onze paardrijexcursie tussen de karstbergen en tabaksvelden in Viñales, een plattelandsdorp in het westen van Cuba. Het mooie en authentieke Viñales, waar de paardenkarren nog over straat rollen en mannen met hoeden op in groene staatsoveralls op het land werken. De roestrode aarde steekt af tegen de knalgroene tabaksplanten die hier tussen november en april groeien.

Langs illegale sigaren en een kofferbakuitverkoop
Tekst: Edith Huntink, foto’s: Theo Molenaar

Yuniel heeft ons zojuist uitgelegd dat tabaksplanten vijf maanden moeten groeien en daarna vier tot vijf weken drogen in speciale droogschuren. Een tabaksboer werkt 8 tot 9 uur per dag en krijgt daarvoor 15 dollar per maand. Dat is wat de socialistische regering je betaalt voor deze zware arbeid onder de brandende zon. Yuniel fluistert ons op zachte toon toe dat hij nog wel een paar goede sigaren heeft die hij voor een zacht prijsje wil verkopen aan ons. Zo verdienen veel tabaksboeren iets bij, met de illegale verkoop van sigaren die ze achter hebben gehouden uit de staatsoogst.

Casas Particulares

Het was ons al eerder opgevallen, de zwarte handel die er in Cuba plaatsvindt. Zo met het blote oog is het niet gemakkelijk te zien, maar als je weet waar je moet kijken wordt ineens veel duidelijk. Zo is er de koopman die met een zak vol spartelende kreeften aanbelt bij onze casa particular (een Cubaanse vorm van bed & breakfast) in Baracoa, om ze te verkopen aan de man des huizes voor een toeristische avondmaal. Officieel mag kreeft alleen verkocht worden in staatsrestaurants en paladares, eetkamerrestaurants met een speciale vergunning. Yosvany, de eigenaar van onze casa, legt het aan ons uit. Maar daarvoor doet hij wel eerst even de luiken van de woonkamer dicht, een gewoonte die we vaker meemaken op het moment dat we het over typisch Cubaanse zaken gaan hebben. De koopmannen gaan de deuren van casa’s langs met illegaal zelf gevangen kreeften om te verkopen en zo een zakcentje bij te verdienen; zowel de koopman als de casa-eigenaar zijn hiermee in overtreding van de wet. Maar het is de typische ‘way of life’ in Cuba; er zijn een boel regels over wat wel en niet mag, en even zoveel manieren deze regels te omzeilen.

Kofferbakverkoop

Een ander voorbeeld is de kofferbakverkoop van kleding die wij in Santa Clara zagen. In Cuba zijn winkels schaars en als ze er al zijn, zijn de schappen vaak half leeg. Vooral kleding is moeilijk te vinden; er zijn wat staatswinkels met groene overalls en bloezen, plus degelijke laarzen. De nieuwste mode is echter ver te zoeken. En toch lopen alle Cubanen er behoorlijk hip en modieus bij, vooral de jongeren in hun strakke spijkerbroeken en tops vol glitters en prints. Hoe ze dat voor elkaar krijgen? Via de zwarte markt voor kleding. Vanuit Europa wordt tweedehands kleding opgekocht, in Ecuador worden goedkope nieuwe kledingstukken en schoenen aangeschaft en in bulk naar Cuba meegenomen. Je kunt het zien op het vliegveld van Havana: Cubanen die vanuit het buitenland terugkomen, hebben bagagekarren vol spullen (en voornamelijk kleding) mee die je in Cuba niet kunt krijgen. Een broek die in het buitenland 15 dollar kost, gaat in Cuba voor 35 dollar over de toonbank (of eigenlijk: onder de toonbank, zoals wij zouden zeggen). In Santa Clara zagen we een auto met de achterbak open waar balen vol kleding in lagen, waar de buurtbewoners tussen aan het zoeken waren naar iets van hun gading. Bij de minste of geringste verdachte beweging op straat ging de kofferbak snel dicht, bang om betrapt te worden bij deze illegale praktijk. Maar twee minuten later ging de muziek weer aan en kwam iedereen weer tevoorschijn om t-shirts en leggings te passen.

Versoepelde regels

Sinds Raúl Castro in 2008 aan de macht is gekomen, zijn er in Cuba wat regels versoepeld. Zo mogen Cubanen ondertussen kamers in hun huis verhuren aan toeristen (de zogeheten casas particulares dus) en een huiskamerrestaurant beginnen. Ook is een officiële lijst van ruim 170 beroepen die Cubanen nu zelfstandig uit mogen oefenen, zonder dat ze in staatsdienst zijn. Zo kunnen ze dus hun eigen geld verdienen, in plaats van te leven op staatsloon; het zijn de eerste kleine stappen richting economische ontwikkeling voor Cuba. Maar feit blijft dat het voor de gemiddelde Cubaan moeilijk is om rond te komen van een salaris van 15 of 20 dollar per maand.

Stiekem gerolde sigaren en verstopte kreeften

De hele wereld kijkt nieuwsgierig toe wat er gaat gebeuren nu Barack Obama en Raúl Castro voorzichtig toenadering tot elkaar zoeken. Eén gevolg is al duidelijk: het toerisme naar Cuba zal dit jaar flink toenemen. Want iedereen wil Cuba nog zien voordat het kapitalisme het eiland overspoelt, voordat er Starbucks en McDonalds te vinden zijn en de oldtimers uit het straatbeeld verdwijnen. Yuniel en Yosvany moeten echter nog maar zien wat het voor hen betekent; vooralsnog zullen de extra toeristendollars hen wat meer inkomen geven, maar zolang er regels blijven tegen vrije handel voor de Cubanen zelf, zullen de stiekem gerolde sigaren en verstopte kreeften in een plastic zak nog aan de orde van de dag blijven. En wie als toerist goed kijkt en de juiste vragen stelt, met de luiken dicht weliswaar, kan veel leren over dit bijzondere land onder de Caribische zon.

Zo reis je door Cuba

Wil je in korte tijd veel zien van Cuba en ben je op zoek naar een bijzondere reis? Kijk dan eens bij Better Places. Bij deze reisorganisatie plan je je hele reis in overleg met een lokale reisexpert, die Cuba door en door kent. Je maakt je reis helemaal op maat, dus je trip is altijd uniek. Dat maakt reizen met Better Places heel speciaal.